BİST’teki hareketlilik üzerine Hazine Bakanı “Borsa İstanbul itimatla yatırım yapılan bir mecra” dedi. Banka payları arttı lakin iki aylık ‘ralli’ sonunda düşüş trendi başladı. Bu süreçte ‘Ruslar Türk bankalarına 128 milyar getirecek’ spekülasyonunun tesirli olduğu argüman edildi. Spekülatörlerin payları iki kattan fazla yükselterek vurgun yaptığı ileri sürüldü. Sermaye Piyasası Kurulu’nun erken müdahalede bulunmaması ise reaksiyon çekti.
‘DEVLET BATIŞI İZLEDİ ARTIK SPEKÜLATÖRLER KAMU BANKALARIYLA KURTARILIYOR’
Gelinen noktada Halkbank’ın 38 milyon liralık payda geri alım yapması da tartışma yarattı. ‘Manipülatörler bu yolla mı kurtarılıyor?’ soruları gündeme geldi. Muhalefet ve ekonomistler küçük yatırımcının tasarruflarına dikkat çekti: * Finans tarihimizin en büyük borsa skandalıyla yatırımcının tasarrufu hiç edildi. * Spekülatörler halkın bankasıyla kurtarılıyor. * Olan küçük yatırımcıya oldu. Kimin süreç yaptığı aşikâr, hepsini açıklayın.
VURGUN İKİ AYDIR İZLENDİ ARTIK HAREKETE GEÇİLDİ
İstanbul Borsası’nda yaşanan iki aylık patlama soygunla bitti. Rusya’nın kamu bankalarına yatıracağı 128 milyar dolar söylentileri bankacılık endeksini ateşledi. Bu süratle kamu bankları paylarında kaldıraçlı süreçler başladı. Hazine Bakanı Nebati ise bu durumu fırsata çeviren halde açıklamalarla süslerken, SPK bu yükselişi yalnızca izledi. 2 ay sonunda çöküş başlayınca küçük yatırımcı büyük ziyan etti. İki ay sonunda SPK yatırımcı için değil, aracı kurumları kurtarmak için harekete geçti.
Türkiye iktisadında yaşanan gelişmeler, alınan her karar piyasaları sert vuruyor. Uzun bir müddettir Borsa İstanbul endeksinde de negatif bir seyir izlenirken, yaz ayları prestijiyle yaşanan tabloda hem kur hem de borsa tarafını artışa çevirdi. TL bir taraftan süratle paha kaybetmeye devam ediyor. Ama borsa endeksi yeni rekorlara imza atarak, tarihi doruklarını zorluyor. Yaz aylarında hızlanan borsa, ağustos ayındaki negatif seyrini birden olumluya çevirdi. Buna en fazla katkıyı sağlayan ise bankacılık payları oldu. Yaklaşık yüzde 20 pahalanarak rekora imza atan endeks çabucak hemen son 13 yılın en yeterli aylık grafiğini çizdi. Bu süreçte yabancı girişinin arttığı paylaşılırken, bankacılık paylarında yüzde 20’ye yakın bedel artışı oldu. 13 Eylül’e kadar. Yüksek alımların ve süreçlerin gerçekleştiği borsada kimsenin sesi çıkmadı. Uzmanlar bu süreçte Sermaye Piyasası Şurası (SPK) ve Borsa İstanbul’un süreçleri izlediğini aktarırken, yükselen endekste bunun sorun olmayacağını düşündüklerini kaydetti. Ancak grafik değişmeye başlayınca çabucak yeni adımlar geldi. Kayıplar neredeyse kârları aştı. Aracı kurumlar güç duruma düştü. Olmayan paralarla yapılan süreçler karşısında borsadaki sorun büyümeye başladı. Daha evvel borsada bir müddettir dikkat çeken ‘olağandışı’ seyrin arkasında ‘Rus parası’ olduğu savı lisana getirildi. ‘Bankalara 128 milyar dolar akacak’ spekülasyonuyla fırlayan paylar iki aylık süreçte çakılınca küçük yatırımcı ziyana uğratıldı. SPK’nın devreye girip tedbir almaması eleştirilirken ekonomistler ‘Skandalla küçük yatırımcının parası hiç edilirken devlet izledi. Olan tekrar millete oldu’ dedi.
13 Eylül’e kadar olan süreçte gerçekleşen hareketlilikle ilgili Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati de 23 Ağustos’ta “Döviz kuru ve öbür emtialarda istikrarlı bir seyir var. Getirisi enflasyonun altında. Vatandaşlara şu an en çok getiriyi getiren Borsa İstanbul. Vatandaşlarımızın nereye kanalize olacağı çok açık. Borsa İstanbul itimatla yatırım yapılan bir mecra” diyerek vatandaşlara borsa yatırımı önermişti.
‘AYLARDIR DÜŞÜKKEN NİÇİN GERİ ALIM YAPMADINIZ’
Gelecek Partili Serkan Özcan da borsadaki durumu paylaşarak “Nebati, vazifeniz yatırım ve tasarruf için uygun iklimi yaratmak iken siz finans danışmanlığına giriştiniz! Sonuç finans tarihimizin en büyük borsa skandalı oldu! Bilmediğiniz mevzularda konuşarak küçük yatırımcının tasarruflarını alenen hiç ettiğinizi düşünüyor musunuz? Sebep olduklarınızdan dolayı istifa etmek geliyor mu hiç aklınıza? Bu spekülatörler başarılı olsalardı hepsi Monako’da yat alacaktı! Artık tüyü bitmemiş yetimin hakkıyla bunların kurtarılıyor olması sizi ve takımlarınızı hiç rahatsız etmiyor mu? Kamu bankalarının yöneticileri sizlere soruyorum: Paylarınız aylardır sürünürken geri alım yapmadınız da manipülatörleri kurtarmak gerekince mi aklınız başınıza geldi? Siyasi saiklerle verilen kredi argümanları ortadayken artık de borsada manipülatörleri mi kurtarıyorsunuz? Bürokratlara ve iş dünyasına sesleniyorum: İktisat idaresinin kanunsuz taleplerine direnin. Münasebetlerini size yazılı talimatla vermelerini isteyin. Türkiye bir kabile devleti değildir! Bu ülke sahipsiz değildir! Dayanın, dik durun, bu ülke hakkettiği idareye kavuşacak” tabirlerini kullandı.
‘KURTARMAK İÇİN YENİDEN HALKIN PARASI KULLANILDI’
İktisatçı Artunç Kocabalkan “Halkbank pay geri alımı, zombi şirketleri yaşatmayın, müteahhit beslemeyin denen ortamda yeni bir açılım. Batan borsa spekülatörünü, gömlekçiyi, sistemi batırmasın diye halkın bankası ile kurtarmak gibi! Memur kardeşim, beyaz, mavi yakalım, zengine tekrar senin paranı veriyorlar” dedi. Ekonomist Mustafa Sönmez ise “Manipülatör çakallığıyla 2 ayda yüzde 140 artan banka paylarını alkışlayıp küçük yatırımcıyı gazlayan Nebati, son 5 günde yüzde 40 tabana çöküşte hisse sahibidir. Bakalım borsa batağına Hazine’den kaç milyar can simidi atacak; takipteyiz” yorumunu yaptı.
‘SERMAYE PİYASASI ŞEFFAF OLMAYAN ÜLKELER KALKINAMAZ’
Ekonomist İris Cibre durumu şöyle yorumladı: “Önceki gün 8.25 ortalama ile 75 Milyon TL’lik geri alım yapan Halkbank’ın dün vadelisi yüzde 2,70 üstte. 1 ay evvel 5 TL iken alım yapmayanlar manipülatörlere yüzde 65 üst fiyattan çıkış yolu sağlıyor. Öteki bir bankadan da açıklama gelirse şaşırmam. Seçim sonrası bunlar sorulmalı.” Ekonomist Özgür Demirtaş ise borsada ne olduğunu eğitimli insanların âlâ bildiğini söyledi. Demirtaş “Olan küçük yatırımcıya oldu. Kimin süreç yaptığı muhakkak. Kim türev piyasasında süreç açıp, akabinde küçük bankaların likid olmayan paylarıyla oynamış. Açıklayın. Yargılayın. Sermaye piyasası şeffaf olmayan ülkeler kalkınamaz” dedi.
VİOP’TA AÇILIŞ SEANSI UYGULAMASI BAŞLIYOR
Borsa İstanbul Vadeli Süreç ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP) açılış seansı uygulaması ve Hisse Vadeli Süreç ve Opsiyon Mukavelelerinin seans sonu saati değişikliği, 23 Eylül 2022 tarihinden itibaren devreye alınacak. Borsa İstanbul’dan yapılan açıklamada, VİOP’ta son süreçte ve testlerde rastgele bir olumsuz durum tespit edilmemesi halinde 23 Eylül 2022 tarihi prestiji ile olağan seans öncesinde tek fiyat süreç yolu kullanılan bir açılış seansı yapılacağı ve açılış seansı uygulaması ile eş vakitli olarak, halihazırda hisse vadeli süreç ve opsiyon kontratlarının tam iş gününde 18:10, yarım iş gününde 12:40 olan seans sonu vakitlerinin öteki mukavelelerde olduğu üzere sırasıyla 18:15 ve 12:45 olarak uygulanacağının duyurulduğu hatırlatıldı. Açıklamada, “Gelinen noktada, hususa ait olarak yürütülen testlerde devreye alıma mani bir durum tespit edilmemiştir” denildi. Bu çerçevede, VİOP’ta açılış seansı uygulaması ile hisse vadeli süreç ve opsiyon kontratları seans sonu saati değişikliğinin 23 Eylül 2022 tarihi prestijiyle devreye alınmasına, VİOP Prosedürü’nün kelam konusu uygulama ve başka operasyonel düzenlemeler nedeniyle güncellenmesine karar verildi.
SADECE BANKACILIK ENDEKSİ 2 AYDA YÜZDE 170 ARTTI
İşlemler bankacılık paylarıyla başladı. Argümanlara nazaran, iki borsacı kimi bankacılık paylarına girip endeksleri yükseltmeye başladı. Bankacılık endeksleri Temmuz 2022 başında 1900 puan düzeyine yakın iken 13 Eylül 2022’de 5102 puan düzeyine kadar çıktı. 2 ay içerisinde artış neredeyse yüzde 170’i buldu. Bu süreçte yüklü olarak Vakıfbank, Şekerbank ve Türkiye Sınai Kalkınma Bankası (TSKB) kağıtları süreç gördü. Aslında bir nevi spekülasyon yapılan paylarda kaldıraçlı süreçler piyasanın üzerinde mal vermiş oldu. Aracı kurumlar da yüksek süreçlere geçti ve eksiye düşmüş oldu.
BORSA MANİPÜLATÖRLERİ KURTARILDI
Uzmanların aktardığına nazaran, SPK iki aya yakın vakittir büyük bir manipülasyona müsaade verdi. Grafiklere nazaran, şimdi gerçekleşmemiş önemli ölçüde vadeli kontrat orada duruyordu. Uzmanların yaptığı tahliller şöyle sürdü: “İnsanlar 1’e 10 kaldıraçla, olmayan paralarıyla kontratlar aldılar. Bu kontratlarda yaşanacak zararın hayali değil gerçek parayla karşılanması gerekiyordu ve kimsede o para yoktu. Bu parasızlık ek panik satışları tetikleyecekti; aracı kurumlar taahhütlerini kapatmak için eldeki mallarını nakde dönecekti. Tehlike buydu. Pazartesi akşamı aracı kurumlar ve SPK bir ortaya geldi. Aracı kurumlar “likidite yok” diyordu, yani paraları yoktu. “Devlet gelsin bizi kurtarsın” demek istiyorlardı. Hakikaten o denli oldu, devlet geldi ve prestijiyle kurtarmaya başladı. Takasbank’a verilecek teminatlar en az düzeylere indirildi; o yetmedi paylarında en çok kaldıraç kullanılan banka olan HalkBank bu yüksek fiyattan piyasaya girip kendi payını satın aldı. Yani Halkbank’ın parasıyla borsa manipülatörleri kurtarıldı.”
HALKBANK VE İŞBANK PAY GERİ ALIMI GERÇEKLEŞTİRDİ
Yüksek kaldıraçlı süreçlerin bilakis dönmesiyle başlayan vadeli süreç krizinin akabinde bankalar harekete geçti. Halkbank’tan pay geri alım atılımı gelirken; İş Bankası Munzam Vakfı 5 milyon TL nominal fiyatta İş Bankası payı aldı. İş Bankası Munzam Vakfı evvelki gün 5 milyon TL nominal fiyatta İş Bankası payı aldığını duyurdu. Dün sabah KAP’a yapılan açıklamada, alım sonrası İş Bankası sermayesindeki oranın yüzde 37.262’den yüzde 37.312’ye çıktığı belirtildi. İş Bankası paylarının dünkü kapanış ile son bir haftadaki kaybı yüzde 34’e ulaştı. Altı gündür düşüş kaydeden Halkbank da 8.85 milyon lira nominal fiyat karşılığı 72.5 milyon lira meblağında pay geri alımı yaptı. Pay alımları 8,06-8,58 TL fiyat aralığından gerçekleşti. KAP’a yapılan açıklamada bankanın bu alımlarının toplam karşılığı 38 milyon TL olarak kaydedildi. Halkbank payları temmuz ortasından 12 Eylül’e kadar devam eden yükseliş esnasında yüzde 200’ün üzerinde prim yaptıktan sonra altı gün arka arda gerileyerek yüzde 44 düşüş kaydetti. Takasbank’ın risk parametlerinde dün yaptığı değişiklikle bankacılık endeksinin toparlanmasına katkıda bulunmuştu.
HANGİ BANKA PAYI NE KADAR YÜKSELDİ?
İktisatçı Doç. Dr. Cihan Bolgün, durumu Para Analiz’e özetledi. Bolgün’ün aktardığı bilgilere nazaran, yalnızca 2 ayda birtakım bankacılık endekslerinde yüzde 500’e yakın artışlar görüldü. Oyuncuların odağında olan Halkbank 5 Temmuz-13 Eylül ortasında Halkbank (HALKB) payı en düşük 4.54 TL (6 Temmuz) en yüksek 16.64 TL’ye (13 Eylül) +%266 seviyesinde 3 misline yaklaşan seviyede çok yükseliş gerçekleştirdi. Vakıfbank (VAKBN) 6 Temmuz’da en düşük 3.42 TL düzeyinden süreç gördü. 13 Eylül’de 15.66 TL düzeyine kadar çıkarak +%358 seviyesindeki bir yükseliş kaydetti. Şekerbank (SKBNK) 6 Temmuz tarihinde 1.03 TL en düşük bedelden süreç gördü. 13 Eylül tarihinde en yüksek 5.37 TL’ye +%421 seviyesinde yükselişe imza attı. Garanti Bankası payı (GARAN), 13 Eylül’de 31.64 TL’ye kadar +%133 seviyesinde bankacılık endeksinden (XBANK) daha düşük bir getiri sağladı. 6 Temmuz’da en düşük 4.39 TL’den süreç gören İş Bankası payı (ISCTR), 13 Eylül’de 13.49 TL’ye kadar +%207 seviyesinde bankacılık endeksinden (XBANK) çok daha yüksek bir getiri sağladı. 6 Temmuz’da en düşük 7.74 TL’den süreç gören Akbank payı (AKBNK), 13 Eylül’de 19.14 TL’ye kadar +%147 seviyesinde bankacılık endeksine (XBANK) yaklaşan ölçüde yüksek bir getiri gerçekleştirdi.
‘UZUNLAR İÇİN HAREKETE GEÇİLDİ’
İktisatçı Doç. Dr. Cihan Bolgün de sorularımızı cevaplayarak toplumsal medyadaki paylaşımına değindi. Bolgün “Spekülatörler ile işler bunun ötesine geçti. Bu arkadaşlar temmuzdan sonra ellerindeki parayla vadeli süreç yaparak operasyona girip talep yaratıyordular. Bu yüzden fiyatlar da üst gitti. Temmuz başından itibaren daha az ölçüde parayla daha büyük hareket yaptılar. Fiyatlar üste gitgide banka payları arttı, teminat ölçüleri düşük kaldı. Teminatları arttırma kararı geldiğinden itibaren düşüş başladı. 13 Eylül kararı gelene kadar neredeyse 20 kat kazanımlar oldu. Olağan rutin teminat sisteminde ilerleyen süreç, durumu alan yatırımcıların lehine ilelerken, 13’ünden sonra işler değişti. Önemli para kayıpları gerçekleşti. 2 milyar liraya yakın günlük teminat tamamlama daveti gerçekleşti. Dün sabah prestijiyle teminatlar yüzde 35’e yakın düştü. Bunu banka paylarındaki düşüşleri önlemek için yaptılar. VİOP’da tekrar kontratların başlangıç teminatları değiştirildi. Mayıs-Eylül ortasındaki teminat değişikliklerini tarihe not bir düşmek için ekliyorum. Bu yapılanlar Risk İdaresi falan değil net bir formda 1 haftadır VİOP’da sıkışan ‘uzunları’ kurtarma operasyonudur” dedi.