Genellikle beğendiğim şeyleri yazmayı severim. Bir kitabı, bir sineması, bir restoranı beğenmediysem, bana nazaran değil der geçerim. Beğenmediğim bir şeyi uzun uzun anlatmak saçma gelir bana, lakin bu defa beğenmediğim hatta nefret ettiğim bir sinema hakkında yazacağım. Neden? Zira bu sinemaya neden bu kadar öfkelendiğimi derinlemesine düşünmek istiyorum. Ben yazarak düşünenlerdenim.
“The Substance”, Türkçe’ye “Cevher” olarak çevrilmiş. İtirazım daha burada başlıyor.
“Substance” sözü İngilizce’de “madde,” “öz” ya da “içerik” manasına gelir. Farklı bağlamlarda, bir şeyin temel bileşeni yahut nitelikleri manasında da kullanılabilir. Örneğin, bilimsel bir bağlamda “substance” fizikî bir maddeyi söz ederken, felsefi yahut edebi bir bağlamda bir konseptin yahut varlığın derinliğini tanımlayabilir. Sinema yahut sanatla ilgili olduğunda ise ekseriyetle içerik yahut mana derinliği hakkında bir yorum yapar.
“Cevher” de elbette bir şeyin özüdür ancak çok daha olumlu çağrışımları vardır. Pahalı yahut faydalı bir maddeyi söz eder. Bilhassa madenlerde bulunan ve işlenerek bedelli metal yahut taşlar elde edilen doğal unsurları tanımlar. Bunun yanı sıra, mecazi manada “cevher,” bir şeyin gerçek kıymetini söz edebilir. Örneğin, bir kişinin karakterindeki düzgün özellikler yahut bir yapıtındaki derin manalar “cevher” olarak isimlendirilebilir.
İNSANIN İÇİNDEKİ ÖZE CEVHER DENİLEBİLİR Mİ?
“Substance” ve “cevher” sözleri kimi bağlamlarda örtüşüyor üzere dursa da tam olarak birebir manaya gelmiyor. Bence sinema çok beceremese de “öz” ün içindeki pahaları ve manaları sorguluyor ve bunu epeyce karanlık bir yere bakarak yapıyor. Bir sorgulama varsa şayet sorgulanan bu şeye “Cevher,” demek daha en başta bu şeyin bedelli olduğu ön kabulü olmaz mı? Bir kedinin içindeki öze evet lakin insanın içindeki öze cevher denilebilir mi?
“The Substance”ın birinci sahneleri geniş bir perspektif ve dozunda bir sarkazmla açılıyor. Fargeat’ın cümbüş dalının yaşlanan bayan yıldızlarını tükettikten sonra buruşturup atma formu hakkında açıkça söyleyecek bir şeyleri olduğunu çabucak hissediyoruz. Üstelik bunu epeyce eğlenceli bir formda yapacağa benziyor. Girişteki bu vaatler seyir iştahımı kabartıyor, sanırım âlâ bir fikir yakalamış diye düşünüyorum ancak sinema ilerledikçe body horror’u neden sevmediğimi bir defa daha hatırlıyorum. Bu çeşit genel olarak tansiyon ve görsel şaşırtma üzerine kurulu olduğundan, ruhsal derinlik, karakterlerin iç dünyası üzere kurmacanın en değerli bileşenleri zayıf ve yüzeysel kalıyor. Ayrıyeten metaforların ve görsel efektlerin çok kullanımı derinleşmeyi daha da olanaksız hale getiriyor. Halbuki bu tıbbın birinci örneklerinden sayılabilecek Shelly’nin ‘Frankenstein’ı ve Kafka’nin Dönüşüm’ü bu ögeleri ustalıkla işler ve ‘Cevher’de olduğu üzere kör gözüme parmak yapmadan bizi derinden etkilemeyi başarır.
Muhtemelen Fargeat’in karakterlerin iç dünyasını göstermemeyi seçmesi şuurlu bir tercih ve muhtemelen gösteri dünyasının insanları nasıl sömürdüğünü söz etmek için bu türlü yapıyor. Lakin bu yaklaşım, kıssanın tekrara düşmesine ve tek boyutlu hale gelmesine yol açıyor. Yani, karakterlerin derinliğinin olmaması, izleyicilerin onların kıssalarına bağlanmasını zorlaştırıyor. En azından benim için bu türlü.
ÖZLE İLGİLİ SORGULAMA
Filmi izlemeye devam etmemdeki en değerli motivasyon, Elisabeth’in dengeyi kurma zorluğuyla karşı karşıya kaldığında bunun nereye varacağıyla ilgi meraktı. Bununla nasıl baş edecekti? Genç ve yaşlı “özlerin” ortasındaki çatışma (bedenler savaşı) potansiyelle doluydu, lakin bu noktada “Öz” ile ilgili sorgulama tek bir kanaldan, zenginleştirilemeden, derinleştirilmeden verilmeye devam edildi ve kıssa olduğu yerde saymaya başladı.
Bu sinemayla birlikte David Cronenberg’in yönettiği body horror sinemalarının neden 85-90 dakikayı geçmediğini daha âlâ anlıyoruz. Fargeat deforme olmuş et ve şiddetle bozulmuş uzuvların fecî imajlarının, sonlu dozlarda ve stratejik anlarda sunulmasının daha tesirli olduğunu vurgulayan Cronenberg’i tersine çoka kaçmayı seçiyor. Sinemasının birinci yarısında Hollywood’a eleştirel bir bakış açısı ile kaygı ögelerini istikrarlı bir halde kullandıktan sonra tıpkı Sue üzere dengeyi kaybetmeye başlıyor. Bu aşırılık, kuralların ihlal edilmesi durumunda ne olacağını gösterme konusunda ısrarcı bir tavır sergilemesiyle birlikte, sinemanın geri kalanını gürültülü, şişkin bir provokasyona dönüştürüyor. Yani, başlangıçta yaratıcı olan yaklaşımı, ilerleyen kısımlarda aşırılığa ve tekrar eden berbat bir tecrübeye evriliyor.
Bir noktada Fargeat’ın her şeyi bitirmeye hazırlandığı hissediyoruz ya da bunu umuyoruz ancak hayır, o ne yapıyor? Tüyler ürpertici darbesi için ısınıyor, mide bulandırıcı bir final için daha fazla aşırılığı sunmaya devam ediyor. Karakterler sabırsız kararlar alıyor, ağzımızı açık bırakacak kadar aptalca davranışlar sergiliyor. Baştaki dozunda sarkazm yerini anlamsız mizah ataklarına bırakıyor ve “The Substance” yarattığı kıymetli âlâ niyeti yok edecek halde raydan çıkıyor. Sinemanın kör edici öfkesi, daima havaya kaldırdığı yumruk, Moore ve Qualley’nin sağlam performanslarını bastırıyor ve izleyici inançlı kelimeyi tekraren haykırdıktan çok sonra bile acı vermeye devam ediyor, feminizimle hiçbir alakası olmayan bir formda kendini zorbaca diretiyor.
Bitiş çizgisine ulaştığında, “The Substance” bir sapkınlığa dönüşüyor. Standart bir body horror sinemasının neredeyse iki katına çıkıyor. Karşı çıktığı bayan düşmanlığı kadar berbat bir hale geliyor. “The Substance” daima saldırırken içimizdeki öfkenin dayanılmaz bir hal aldığını fark ediyoruz. İçten içe bir türlü gelmek bilmeyen merhamet için yalvarırken istikrar diye bağırmak istiyoruz, kahrolası istikrara keşke sen de biraz hürmet gösterseydin.